OECD’nin yayınladığı son ‘küresel direkt yatırım raporu’ (Global FDI Report), küresel direkt yabancı ana para yatırımları 2023’te yüzde 7 düşüşle 1 trilyon 364 milyar dolara gerilediğini gösteriyor. 2023’deki gerilemede, ‘Kovid- 19’ küresel virüs salgınından beri süregelen negatif etkinin yanı sıra, üzerine gelen Rusya-Ukrayna Savaşı’ndan meydana gelen küresel negatif etkinin eklenmesi de göz önünde bulundurulmalı. 2023’deki düzey, art arda ikinci kez küresel virüs salgını öncesi seviyelerin altında kalındığını da gösteriyor. Bilhassa, 2023’de ‘jeopolitik fay hatları’ndan meydana gelen ekonomipolitik belirsizlik tesirinin sebep olduğu baskı da yatırımcıları zorladı.
Direkt yabancı ana para yatırımlarında (FDI) 2020’den bu yana üç mühim aks gözlemlenmekte. Birinci aks, dünyanın önde gelen sektörlerindeki üretim, tecim ve talep dönüşümü. Gerek ‘Kovid-19’, gerekse de ‘jeopolitik gerginlikler’ ülkeler arası ticareti etkilediği şeklinde, hem gereksinimler, hem de ürünlerde önceliklerin değişmesine sebep oldu. Dünyanın önde gelen ekonomilerinde toplumların, tüketicilerin mal ve hizmetlerin önceliklerine yönelik eğilimleri dalgalanma gösteriyor. Firmalar, coğrafya bazlı ve ürün bazlı arayışlar, talep dalgalanmaları yerine oturana kadar acil etmek istemiyorlar.
İkinci aks ise, dijital ve teknolojik dönüşüm. Süpersonik bir hızla dijitalleşen ve mobilize olan günlük yaşamda ve iş hayatında tüketicilerin değişen beklentileri kimi ürünlere olan ilgiyi azaltmış, kimi ürünlere olan ilgiyi adeta patlatmış durumda. Bundan dolayı, firmalar hangi ürünlerin üretimine ve ticaretine hangi coğrafyalarda daha fazla ağırlık vermeleri icap ettiğinin arayışı içerisindeler. Bu yöndeki arayışlar sebebiyle de, küresel direkt yatırım hacminde bir keyifsizlik gözleniyor. Üçüncü aks ise küresel jeopolitik ve jeoekonomik pozisyonlanma. Küresel ekonomi-politik sistemdeki kutuplaşma, hem yakın coğrafyalardan ürün teminini (nearshoring), hem de bağlaşık ülkelerden ürün teminini (friendshoring) yoğunlaştırmış durumda.
Küresel direkt yabancı ana para yatırımları bu üç aks üstünden hareket ederek kendisini tekrardan yapılandırıyor. Bundan dolayı, Rusya’nın direkt yabancı ana para yatırımlarının Orta Asya ülkelerine ve Çin’e yoğunlaştığına tanık olurken, Çin’de Atlantik ülkelerinin direkt yabancı ana para yatırımlarının yavaşladığına, ABD’nin ve Latin ABD’nın daha çok direkt yabancı ana para yatırımı çektiğine tanık oluyoruz. 2023’te OECD ve G20 ülkelerinin üçte ikisinden fazlasında üstün dereceli düzeyde düşük direkt yabancı yatırım akışı gözlendi. OECD üyesi olmayan G20 ekonomilerinde direkt yabancı yatırım akışı 2023’te yüzde 46 düştü.
2023’de dünya genelinde ilk üç direkt yabancı yatırım destinasyonu ABD Birleşik Devletleri, Brezilya ve Kanada oldu. OECD üyesi ülkelerde hisse senedi yatırımları ise, 2005’ten bu yana kaydedilen en düşük seviyede. Yeni yatırım faaliyetlerindeki ivme kaybını gösteren bir başka işaret olarak, sınır ötesi birleşme ve satınalma (M&A) faaliyetleri de son 10 senenin en düşük seviyesinde. Gelişmiş ülkelerde ana para malları harcamaları ve açıklanan proje yüzde 20 gerilerken, gelişmekte olan ülkelerde ise tersine sırasıyla yüzde 21 ve yüzde 9 arttı. Önümüzdeki dönemde bilhassa gelişmiş Avrupa’nın işi zor gözüküyor.
Doğrudan yatırımlara ‘jeopolitik’ gölgesi – KEREM ALKİN
