Kamu Denetçiliği Kurumu (KDK), serviste görevli bir hemşirenin yatan hastaların ilaçlarını almak için eczaneye gitmesini uygun bulduğunu deklare etti.
KDK’nın karar metninde şu ifadeler kullanıldı;
T.C. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ KAMU DENETÇİLİĞİ KURUMU (OMBUDSMANLIK) SAYI : 2024/3842-S.24.6062
BAŞVURU NO : 2023/20268 KARAR TARİHİ : 04/04/2024
RET KARARI
BAŞVURUYA KONU İDARE : İSTANBUL İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ
BAŞVURUNUN KONUSU : Başvuranın, hemşirelerin, ilaç almak için eczaneye gönderilmesi uygulamasından vazgeçilmesi talebi hk.
BAŞVURU TARİHİ : 13/12/2023.
I. BAŞVURANIN İDDİA VE TALEPLERİ
Başvuran özetle; Bağcılar Eğitim ve Araştırma Hastanesi servislerinde, hafta içi gündüz hemşirelerin eczaneye ilaç almak için gitmesinin mecburi kılındığını, gece ve hafta sonu mesailerinde yetersiz eczane mensubu gerekçe gösterilerek ilaçların hasta başı hazırlanmadığını ve ilaçların temizlik personeline teslim edildiğini, sadece, hemşirelerin sayısının da yetersiz bulunduğunu ve birçok klinikte fazla mesai yaparak çalıştıklarını, ek olarak, ilaç almak için eczaneye gitmenin hemşirelerin vazife tanımları içinde yer almadığını, Meslek Kanununda hemşirelerin asli görevinin hastanın sağlığı ile ilgilenmek bulunduğunun açıkça öngörüldüğünü, ilaçların servise getirilmesinin, eczane hizmetlerinin sorumluluğunda bulunduğunu, Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliğinin 18. Maddesinde “eczanede hazırlanan ilaçlar, ilgili hemşireye teslim edilir” şeklindeki hükmün yer aldığını, sadece bu teslimin iyi mi ve nerede yapılacağının belirtilmediğini, Tıbbi Hizmetler Sunum Rehberinin 13. Maddesinde eczane hizmetlerinin sunum sürecinin Sıhhat Bakanlığı Yönetim Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafınca açıkça düzenlendiğini, Rehberin “13.1.3.2. Eczaneden ilaç verilmesi” başlıklı maddesinin b fıkrasında “Talep edilen ilaçlar eczacı tarafınca yada eczacı nezaretinde eczacı teknisyeni tarafınca hazırlanmış olur. Hazırlanan ilaçlar servisine gönderilerek hemşiresine imza karşılığı teslim edilir.” hükmünün yer aldığını, eczaneden servise ilaç getirme işini meydana getirecek başka personel bulunmakta iken, ‘gerektiğinde acil müdahalede bulunması gerekirken’ hemşirenin, görevini bırakıp ilaç almaya gitmesinin Meslek Kanununun amacı ile de bağdaşmadığını iddia ederek, Hastanenin “Eczacılık Hizmetleri İşleyiş Prosedürünün” normlar hiyerarşisi göz önüne alınarak düzeltilerek hemşirelerin, ilaç almak için eczaneye gönderilmesi uygulamasından vazgeçilmesini talep etmektedir.
II. İDARENİN BAŞVURUYA İLİŞKİN AÇIKLAMALARI
Başvuruya mevzu iddialar ile alakalı informasyon ve belge talebimize istinaden İstanbul Bağcılar Eğitim ve Araştırma Hastanesi tarafınca gönderilen 05/01/2024 tarih ve 2.1. Hastanede ilaçların hasta bazlı günlük olarak e-imzalı order edilmiş olduğu ve HBYS eczane modülüne düşmüş olduğu, eczanede orderların maksimum doz, rapor, SUT a uygunluk vb. kriterlere bakılırsa değerlendirildiği ve onayının yapıldığı, her hasta için hastanın kimlik tanımlayıcı bilgilerini, yatmış olduğu servisi ve ilacın adı, dozu, miadını içeren barkod basılarak paketler üstüne yapıştırıldığı, hastalara ilişik ilaçların, her hasta için ayrı ayrı paketlenerek hazırlandığı, hazırlanan ilaçların servis kutusuna koyularak ilaç denetim alanına bırakıldığı, tüm servislerin ilaç hazırlama ve teslim saatlerinin belirlendiği, bu saatlere bakılırsa servislerden hemşirelerin eczaneye geldiği ve ilaç denetim alanında ilaçların doğruluğunu denetim etmiş olduğu, ilaç tesliminin servis hemşiresine, eczacı tarafınca eczanede yapıldığı ve teslim formlarının karşılıklı imza ile kayıt altına alındığı,
2.2. Sıhhat bakanlığı Kamu Hastaneler Birliği Genel Müdürlüğünün Hasta Bazlı İlaç Ve Tıbbi Sarf Araç-gereç Çıkış Emirinin 5.10. maddesinde “İlaçlar servis görevli hemşiresine ya da yönetim tarafınca görevlendirilen sıhhat personeline sayım yapılarak imza karşılığı eczanede teslim edilmelidir.” şeklinde açıklamaya yer verildiği, Kurumda eczanede hasta başı olarak hazırlanan ilaçların alımının gündüz görevli hemşireler yada görevli hemşire tarafınca görevlendirilen birim hemşiresi tarafınca yapıldığı, hastaların ilacını almanın hastanın iyileşmesine katkı elde eden bir iş olduğu, 08.03.2010 tarih ve 27515 sayılı Resmi Gazetede gösterilen Hemşirelik Yönetmeliğinin, “Hemşirelerin Vazife, Yetki ve Sorumlulukları” başlıklı 6 ncı maddesinde “ç)Hastaya lüzumu halinde uygulanmak suretiyle doktor tarafınca reçete edilen tıbbî talepleri bilimsel esaslara bakılırsa belirlenen sıhhat bakım, tanı ve tedavi protokolleri doğrultusunda yerine getirir.” Hükmüne, 13.01.1983 tarih ve 17927 sayılı Resmi Gazetede gösterilen Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliğinin “Hemşirelerin Vazife ve Yetkileri” başlıklı 132’nci maddesinde, “d) Servis acil dolabında bulunan ilaçları servis şefi, uzmanı yada nöbetçi tabibinin direktifi ile ve onun sorumluluğu altında hastalara uygular. Sarfiyatını hususi sarf defterine kaydeder. Eczaneden alınan bu ilaçların sarfı, bu defter üstünde yapılır.” Hükmüne yer verildiği,
2.3. Tıbbi Hizmetler Sunum Rehberinin 13 maddesinin b fıkrasında yer edinen “talep edilen ilaçlar eczacı tarafınca yada eczacı nezaretinde eczacı teknisyeni tarafınca hazırlanın ilaçlar servisine gönderilerek imza, karşılığı teslim edilir” maddesine ilişkin meydana getirilen değerlendirmede; yazıda da belirtildiği suretiyle, bu açıklamaya Türkiye Kamu Hastaneler Kurumunun 2012 yılına ilişik Tıbbi Hizmetler Sunum Rehberi İçeriğinde yer verilmişse de, çoğu zaman rehberlerin tavsiye durumunda olduğu, (13.1.3.2) “Eczaneden İlaç Verilmesi” başlıklı maddenin b fıkrasında ‘Talep edilen ilaçlar, eczacı tarafınca yada eczacı nezaretinde eczacı teknisyeni tarafınca hazırlanmış olur. Hazırlanan ilaçlar servise gönderilerek hemşiresine imza karşılığı teslim edilir’ denildiği, aynı rehberin 3.1.11 maddesinde “Incelem sonuçlarına bakılırsa aslolan tedavisi planlanır. Hemşire doktor emirinde yazılan hastanın kullanacağı ilaçların otomasyon sistemi üstünden eczaneden istemini yapar. Eczacılar tarafınca ilaçlar eczanede görevli sıhhat mensubu tarafınca hemşireye imza karşılığı teslim edilir.” İbaresinin yer almış olduğu, sadece ilaçların ilgili servis yada eczanede teslim edileceği hususunda, bu iki madde içinde tutarsız ifadeler bulunmuş olduğu,
2.1.1. 13.01.1983 tarih ve 17927 sayılı Resmi Gazetede gösterilen Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliğinin “Eczane Hizmetleri” başlıklı 17 nci maddesinde “c) Servis, ameliyathane, poliklinik ve laboratuvarlar için lüzumlu ilaçlar eczaneden, sıhhi araç-gereç ise eczane deposundan alınır. Bunlar için ilaç ve sıhhi araç-gereç talep belgeleri ilgili uzmanlarca düzenlenir.” Hükmüne, “Eczacıların Vazife ve Yetkileri” başlıklı 122’nci maddesinde, “b) Kliniklerde çalışan eczacılar klinik şef yada uzmanı ile vizit ve kontrvizitlere çıkar, yazılan ilaçları eczaneden teslim alır ve bunların usulüne uygun olarak hastalara ulaşımını sağlar. Servis acil ilaç dolaplarının eksikliklerini zamanında tamamlar. İlaçların sarflarını yapar ve ek olarak baştabibin vereceği meslekleri ile ilgili görevleri yerine getirir.” Hükmüne yer verildiği, “Servis Görevli Hemşirelerinin Vazife ve Yetkileri ” başlıklı 131’inci maddesinde, “f) Servis eczacısı bulunmadığı hallerde ona ilişik görevleri yapar yada yaptırır.” Hükmüne yer verildiği, bu yargı uyarınca, klinikte çalışan eczacı yok ise, servis eczacısının görevlerinin, görevli hemşire yada görevlendireceği sıhhat elemanınca yerine getirileceği, “Hemşirelerin Vazife ve Yetkileri” başlıklı 132’nci maddesinde, “d) Servis acil dolabında bulunan ilaçları servis şefi, uzmanı yada nöbetçi tabibinin direktifi ile ve onun sorumluluğu altında hastalara uygular. Sarfiyatını hususi sarf defterine kaydeder. Eczaneden alınan bu ilaçların sarfı, bu defter üstünde yapılır.” Hükmünün yer almış olduğu,
2.1.2. 2019 tarihindeki Kamu Hastaneleri Genel Müdürlüğü Verimlilik ve Kalite Uygulamaları Dairesi Başkanlığı Verimlilik Yerinde Değerlendirme Rehberinin l.EH.12.6. maddesinde “Hasta adına hazırlanmış ilaçlar, servislerden gelen sıhhat personeline teslim edilirken kayıt altına alınmalıdır. … İlaç hazırlama alanları; hasta bazlı ilaç paketlerinin hazırlanabileceği karışıklığa sebep olmayacak genişlikte olmalıdır. Servis yada birimlerden gelen görevli hemşirenin/hemşirenin ilaçlan teslim alacağı alanlar eczanede hasta bazlı ilaç hazırlama alanlarından ayrı olmalıdır. …Meydana getirilen çıkışa dair düzenlenen belge eczanede ilaçları teslim almaya gelen servis görevli hemşiresi tarafınca yada görevli tarafınca görevlendirilen hemşire/sıhhat mensubu (uygulaman vb.) tarafınca imzalanıp, eczaneden teslim alınmalıdır” açıklamasına yer verildiği, Verimlilik ve Yerinde Değerlendirme Rehberi (2019)’nin, Tıbbi Hizmetler Sunum Rehberi (2013)’nden ondan sonra yürürlüğe girmiş olduğu, güncel eczacılık hizmetleri uygulamalarını ihtiva ettiği,
I. İLGİLİ MEVZUAT
2. 18/10/1982 tarihindeki ve 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının “Dilekçe, informasyon edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı” başlıklı 74 üncü maddesinin üçüncü ve dördüncü fıkralarında; “Hepimiz, informasyon edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına haizdir. Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği Kurumu idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri inceler.” 14/6/2012 tarihindeki ve 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu’nun “Kurumun Görevi” başlıklı 5 inci maddesinin birinci fıkrasında; “Kurum, idarenin işleyişiyle ilgili şikâyet üstüne, idarenin her türlü fiil ve işlemleri ile tutum ve davranışlarını; insan haklarına dayalı hakkaniyet anlayışı içinde, hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden incelemek, araştırmak ve idareye önerilerde bulunmakla görevlidir.
2.2. “Eczacıların Vazife ve Yetkileri” başlıklı 122’nci maddesinde, “b) Kliniklerde çalışan eczacılar klinik şef yada uzmanı ile vizit ve kontrvizitlere çıkar, yazılan ilaçları eczaneden teslim alır ve bunların usulüne uygun olarak hastalara ulaşımını sağlar. Servis acil ilaç dolaplarının eksikliklerini zamanında tamamlar. İlaçların sarflarını yapar ve ek olarak baştabibin vereceği meslekleri ile ilgili görevleri yerine getirir.
2.3. “Servis Görevli Hemşirelerinin Vazife ve Yetkileri ” başlıklı 131’inci maddesinde, “f) Servis eczacısı bulunmadığı hallerde ona ilişik görevleri yapar yada yaptırır.”
2.4. “Hemşirelerin Vazife ve Yetkileri” başlıklı 132’nci maddesinde, “d) Servis acil dolabında bulunan ilaçları servis şefi, uzmanı yada nöbetçi tabibinin direktifi ile ve onun sorumluluğu altında hastalara uygular. Sarfiyatını hususi sarf defterine kaydeder. Eczaneden alınan bu ilaçların sarfı, bu defter üstünde yapılır.”
4. 08.03.2010 tarih ve 27515 sayılı Resmi Gazetede gösterilen Hemşirelik Yönetmeliğinin, “Hemşirelerin Vazife, Yetki ve Sorumlulukları” başlıklı 6 ncı maddesinde “ç) Hastaya lüzumu halinde uygulanmak suretiyle doktor tarafınca reçete edilen tıbbî talepleri bilimsel esaslara bakılırsa belirlenen sıhhat bakım, tanı ve tedavi protokolleri doğrultusunda yerine getirir.”
6. 2019 tarihindeki Kamu Hastaneleri Genel Müdürlüğü Verimlilik ve Kalite Uygulamaları Dairesi Başkanlığı Verimlilik Yerinde Değerlendirme Rehberinin l.EH.12.6. maddesinde “Hasta adına hazırlanmış ilaçlar, servislerden gelen sıhhat personeline teslim edilirken kayıt altına alınmalıdır. … İlaç hazırlama alanları; hasta bazlı ilaç paketlerinin hazırlanabileceği karışıklığa sebep olmayacak genişlikte olmalıdır. Servis yada birimlerden gelen görevli hemşirenin/hemşirenin ilaçlan teslim alacağı alanlar eczanede hasta bazlı ilaç hazırlama alanlarından ayrı olmalıdır. …Meydana getirilen çıkışa dair düzenlenen belge eczanede ilaçları teslim almaya gelen servis görevli hemşiresi tarafınca yada görevli tarafınca görevlendirilen hemşire/sıhhat mensubu (uygulaman vb.) tarafınca imzalanıp, eczaneden teslim alınmalıdır”
Hükümleri yer almıştır.
I. KAMU DENETÇİSİ SADETTİN KALKAN’IN KAMU BAŞDENETÇİSİ’NE ÖNERİSİ
2. Kamu Denetçisi tarafınca meydana getirilen araştırma ve araştırma neticesinde; başvuranın talebinin reddi yönündeki tavsiye, Kamu Başdenetçisi’ne sunulmuştur.
II. DEĞERLENDİRME VE GEREKÇE
A. Hukuka, Hakkaniyete ve İnsan Haklarına Uygunluk Yönünden Değerlendirme
3. Başvuran hemşirelerin, ilaç almak için eczaneye gönderilmesi uygulamasından vazgeçilmesini talep etmektedir.
4. İlgili yönetim tarafınca gönderilen informasyon ve belgelerin tetkiki neticesinde, ilgili yönetim tarafınca, hemşirelerin ilaç almak için eczaneye gönderilmesi uygulamasına, hastane idaresi tarafınca hasta, çalışan ve ilaç güvenliği açısından değerlendirme yapılarak, ilgili hemşirenin aslolan işini aksatmayacak şekilde, Hemşirelik Yönetmeliği, Yataklı Tedavi Kurumlan İşletme Yönetmeliği, Verimlilik Yerinde Değerlendirme Rehberi ve Sıhhat Bakanlığı Kamu Hastaneler Birliği Genel Müdürlüğü’nün Hasta Bazlı İlaç Ve Tıbbi Sarf Araç-gereç Çıkış Talimatı hükümleri uyarınca karar verildiğinin, eczanede, ilaçların, her hasta için ayrı ayrı paketlenerek hazırlandığının, hazırlanan ilaçların servis kutusuna koyularak ilaç denetim alanına bırakıldığının, tüm servislerin ilaç hazırlama ve teslim saatlerinin belirlendiğinin, bu saatlere bakılırsa servislerden hemşirelerin eczaneye geldiğinin ve ilaç denetim alanında ilaçların doğruluğunu denetim ettiğinin, ilaç tesliminin, servis hemşiresine, eczacı tarafınca eczanede yapıldığının ve teslim formlarının karşılıklı imza ile kayıt altına alındığının ifade edilmiş olduğu görülmektedir.
5. Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliğinin 17 nci maddesinin (c) bendinde, servis, için lüzumlu ilaçların eczaneden alınacağı öngörülmekte, 122’nci maddesinin (b) bendinde, kliniklerde çalışan eczacıların yazılan ilaçları eczaneden teslim alınacağı hükme bağlanmakta, 131’inci maddesinin (f) bendinde, görevli servis hemşiresinin, servis eczacısı bulunmadığı hallerde ona ilişik görevleri yapacağı yada yaptıracağı yargı altına alınmakta, yukarıda yer verilen, 13.11.2019 tarihinde revize edilen Hasta Bazlı İlaç Ve Tıbbi Sarf Araç-gereç Çıkışı Emirinin 5.10. maddesinde, ilaçların servis görevli hemşiresine ya da yönetim tarafınca görevlendirilen sıhhat personeline sayım yapılarak imza karşılığı eczanede teslim edilmesi gerektiği açıklamasına yer verilmekte, 2019 tarihindeki Kamu Hastaneleri Genel Müdürlüğü Verimlilik ve Kalite Uygulamaları Dairesi Başkanlığı Verimlilik Yerinde Değerlendirme Rehberinin l.EH.12.6. maddesinde ise, hasta adına hazırlanmış ilaçların, servislerden gelen sıhhat personeline teslim edilirken kayıt altına alınması gerektiği, meydana getirilen çıkışa dair düzenlenen belgenin eczanede ilaçları teslim almaya gelen servis görevli hemşiresi tarafınca yada görevli tarafınca görevlendirilen hemşire/sıhhat mensubu (uygulaman vb.) tarafınca imzalanıp, eczaneden teslim alınması gerektiği vurgulanmaktadır.
8. Somut vakada, her ne kadar başvuran tarafınca Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliğinde, ilaç tesliminin iyi mi (kimlik bırakma, imza karşılığı, kart okutma vb.) ve nerde yapılacağının açıkça öngörülmediği iddia edilmekte ise de, anılan Yönetmeliğin 17 nci maddesinin (c) bendi hükmünün lafzından, servis ilaçlarının eczaneden teslim alınacağının açıkça öngörüldüğü anlaşılmakla beraber, “teslim alma” fillini gerçekleştirecek personele ve teslim alma usulüne ilişkin bir açıklamaya yer verilmediği, anılan Yönetmeliğin 131’inci maddesinin (f) bendinde, servis eczacısının bulunmadığı durumlarda, servis eczacısının görevlerinin görevli servis hemşiresi tarafınca yapılacağı yada yaptırılacağının hükmepersonel sıhhat bağlandığı, 13.11.2019 tarihinde revize edilen Hasta Bazlı İlaç Ve Tıbbi Sarf Araç-gereç Çıkışı Emirinin 5.10. maddesinde, ilaçların servis görevli hemşiresine ya da yönetim tarafınca görevlendirilen sıhhat personeline sayım yapılarak imza karşılığı ve eczanede teslim edilmesi icap ettiğinin, bir başka deyişle, ilaç tesliminin nerede ve hangi usul ile yapılacağının açıkça düzenlenmiş olduğu görülmektedir.
9. Öteki taraftan, yukarıda yer verilen Danıştay 2. Dairesinin sonucunda da belirtildiği suretiyle, kamu hizmetlerinin hangi koşullar altında ve iyi mi yürütüleceğinin evvelinde saptaması devamlı mümkün olamayacağı için, gelişen durumlara uygun çözümler bulmak ve ortaya çıkan gereksinimleri karşılayabilmek amacıyla lüzumlu düzenlemeleri yapma hususunda idarelerin takdir yetkisi bulunmaktadır. Gelişen durumlar karşısında, ilgili idarelerin ifa edilecek hizmeti yerine getirecek mensubu belirleme hususunda, “hizmetin informasyon ve edinim yönünden yetişmiş personel” ile yürütülmesi şeklindeki bir yöntem ile çözüme başvurmasının da, alınacak önlemler içinde bulunmuş olduğu her türlü tartışmadan uzaktır.
11. Kurumumuzca meydana getirilen araştırma ve araştırma neticesinde; yukarıda sözü edilen mevzuat hükümleri ve yargı içtihadı uyarınca, ilgili idarenin başvuranın talebinin reddi yönünde tezahür eden işleminde hukuka ve hakkaniyete aykırı bir durum bulunmadığı netice ve kanaatine varılmıştır.
A. İyi Yönetim İlkeleri Yönünden Değerlendirme
12. İyi yönetim ilkelerine 28/03/2013 tarihindeki ve 28601 mükerrer sayılı Resmi Gazetede piyasaya sürülen Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin “İyi yönetim ilkeleri” başlıklı 6 ncı maddesinde yer verilmiş olup; söz mevzusu ilkeler yönünden meydana getirilen değerlendirmede, yakınma başvurusu kapsamında, idarenin, başvurana ilişkin işlemlerle ilgili informasyon ve belgeleri süresi içinde ve gerekçeli olarak kurumumuza gönderilmiş olduğu, bu anlamda “kararların gerekçeli olması” ve “kararın geciktirilmeksizin bildirilmesi” ilkelerine uygun hareket etmiş olduğu sadece, müracaat sahibine verdiği cevapta yönetimsel işleme karşı hangi sürede hangi mercie başvurabileceğini göstermediği bundan dolayı de karara karşı müracaat yollarının gösterilmesi ilkesine uymadığı tespit edildiğinden, idarenin bahse mevzu ilkeye uygun davranması önerilmektedir.
6328 sayılı Kanunun 21 inci maddesinin birinci fıkrası uyarınca, bu Ret Kararının başvurana bildiri tarihinden itibaren, ilgili idarenin işlemine karşı (var ise) dava açma süresinden kalan süre kalmış olduğu yerden işlemeye devam edecek olup İstanbul İdare Mahkemelerinde yargı yolu açıktır.
III. KARAR
Açıklanan gerekçelerle BAŞVURUNUN REDDİNE;
Kararın, BAŞVURANA ve İSTANBUL İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ BAĞCILAR EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİNE tebliğine,
Türkiye Cumhuriyeti Kamu Başdenetçisince karar verildi.
Onur MALKOÇ Kamu Başdenetçisi”