Küresel ekonomi-politik sistemin tekrardan yapılanma ve küresel sıklet merkezinin Atlantik’ten Asya-Pasifik’e kayma süreci epey sancılı bir dönemden geçerken, bir taraftan da dünya ekonomisinin önde gelen 40 ekonomisinin odaklandığı dijital dönüşüm ve yeşil dönüşümü takip ediyoruz. Süpersonik dijitalleşme ve yeşil dönüşüm (temiz enerji dönüşümü ve net-sıfır karbon dünyası) tehlikeli sonuç maden ve minerallere olan talebi de katlamış durumda. 2023 tehlikeli sonuç minerallerde küresel talebin artışını sürdürdüğü; buna karşın, pek fazlaca tehlikeli sonuç mineralin fiyatının da düşmüş olduğu bir yıl oldu.
Jeopolitik ve jeoekonomik gerginlikler tırmansa da, ülkeler içinde dijital yarış ve ‘yüzde 100 elektrikli yaşam’ rekabeti derinleşse de, iki senelik trajik fiyat artışından sonrasında, 2023’de fazlaca kargaşa ve bunalımlı seyreden küresel tehlikeli sonuç mineraller piyasasındaki fiyat düşüşünün iki mühim sebebi var. Birincisi, küresel talepteki artışı ve iki senelik trajik fiyat yükselişini dikkate alan yatırım hamlesinin getirmiş olduğu üretim artışı. İkinci niçin ise, tehlikeli sonuç maden ve minerallerin üretim ve işlenmesinde her geçen gün erişilen yeni teknolojiler. Yeni nesil üretim ve işleme teknolojisi, söz mevzusu tehlikeli sonuç minerallerin derhal daha düşük bir maliyetle üretilmesini, hem de daha fazlaca oranda üretilmesini sağlıyor.
Bu yüzden, internasyonal uzmanlar, tutarları gerilediği için daha cazip hale gelen tehlikeli sonuç mineraller yardımıyla dijital dönüşüm ve yeşil dönüşümün ivme kazanması ile, fiyatlardaki gerilemenin bir iki yıl daha sürmesi halinde, bu kez yeni maden ve işleme yatırımlarının aksaması yada durması olasılığı içinde adeta sıkışmış durumdalar. Hem dijital dönüşüm, hem de yüzde 100 elektrikli dünya için olmazsa olmaz bir unsur olan bataryanın üretiminde kullanılan malzemeler açısından, lityumun spot fiyatındaki yüzde 75’lik düşüşün yanı sıra, kobalt, nikel ve grafit fiyatlarındaki yüzde 30 ile 45 arasındaki gerileme not alındı. Bakırın ton fiyatı ise yüksek talebin aksine, madenlerdeki üretim ve kapasite problemi sebebiyle 10 bin doların üstünde seyretmeyi sürdürüyor.
Geçtiğimiz hafta yeni ‘Küresel Eleştiri Mineraller Raporu’nu gösteren Internasyonal Eneri Ajansı’nın (IEA) başlıca batarya metallerinin ve ender toprak elementlerinin sepet fiyatını izlediği IEA Enerji Geçiş Mineral Fiyat Endeksi, Ocak 2020’yi takip eden iki yılda üç katına çıkmış olmasına karşın; 2023 sonunda bu yüksek artışın büyük bir kısmını iade etti. IEA’ya nazaran, 2023’de lityum talebi yüzde 30; nikel, kobalt, grafit ve ender toprak elementlerine olan talep ise yüzde 8 ile yüzde 15 arası arttı. Yüzde 100 elektrikli bir dünyanın en popüler aracı olan elektrikli otomobiller ile, temiz ve yenilenebilir enerjinin en popüler iki alanı olan güneş ve rüzgar teknolojileri sebebiyle tehlikeli sonuç minerallere olan talep artmayı sürdürecek. Eleştiri minerallerde öne çıkan Afrika ülkeleri, Endonezya ve Çin’de ise arzdaki artış talebin üstünde.
Küresel tehlikeli sonuç mineraller piyasasındaki en büyük problem ‘yoğunlaşma’. Öngörüler, 2030’da batarya sınıfı grafitin yüzde 90’ından fazlasının ve rafine edilmiş ender toprak elementlerinin yüzde 77’si Çin tarafınca karşılanacağını gösteriyor. IEA’ya nazaran, bakır, lityum, nikel, kobalt, grafit ve ender toprak elementlerinin toplam piyasa kıymeti 2040 yılına kadar iki kattan fazla artarak 770 milyar dolara ulaşacak. Temel enerji geçiş minerallerinin bugünkü toplam piyasa kıymeti ortalama 325 milyar dolar. 2040 yılına kadar, küresel iklim hedefleri kapsamında, dünyanın ısınmasını 1,5 °C ile sınırlayacak senaryoyu başarıya ulaşmış olabilmesi için, küresel madencilik endüstrisinde 800 milyar ile 1 trilyon dolar içinde ek yatırım yapılması gerekecek.
Kritik minerallerde hedef 1 trilyon dolar yatırım
